ortopeda dr n. med. Mariusz Radecki
Choroba zwyrodnieniowa stawów (artroza, osteoartroza) jest to przewlekły, niezapalny proces o wieloczynnikowej etiologii, wynikający z zaburzenia równowagi między regeneracją a degradacją chrząstki stawowej i warstwy podchrzęstnej kości. Towarzyszy temu powstawanie swoistych wyrośli kostnych tzw. osteofitów. Klinicznie choroba objawia się bólem i ograniczeniem zakresu ruchomości stawu, w badaniach obrazowych zaś można stwierdzić szerokie spektrum patologicznych zmian. Jest jednym z najczęściej występujących schorzeń wśród osób w średnim i starszym wieku i najczęstszą przyczyną pogorszenia stanu funkcjonalnego stawu.
Szacuje się iż w Polsce na chorobę zwyrodnieniową stawów cierpi ok. 2 mln osób a częstość jej występowania rośnie wraz z wiekiem.
Chorobę zwyrodnieniową ze względu na czynnik wywołujący zmiany można podzielić na:
Postać pierwotna schorzenia obserwowana jest często u członków rodzin co może przemawiać za prawdopodobnym wpływem uwarunkowań genetycznych. Czynniki predysponujące do jej wystąpienia to wiek pacjenta, otyłość czy płeć żeńska.
Wśród czynników wywołujących wtórną postać choroby zwyrodnieniowej należy wymienić urazy (zarówno ostre jak i przewlekłe), choroby zapalne i metaboliczne, martwice kostne, wady wrodzone i rozwojowe czy schorzenia endokrynologiczne.
Ze względu na lokalizację zmian chorobę zwyrodnieniową podzielić możemy na:
Spośród postaci miejscowych do najczęściej występujących należą choroba zwyrodnieniowa stawu biodrowego (koksartroza) i choroba zwyrodnieniowa stawu kolanowego (gonartroza).
Objawem charakterystycznym choroby zwyrodnieniowej bez względu na lokalizację zmian jest ból stawu, w wyniku którego obserwuje się postępujące ograniczenie ruchomości. W początkowym okresie choroby ból występuje podczas obciążania stawu w fazie ruchu, w przypadkach zaawansowanych zaś pojawiają się także bóle spoczynkowe. Charakterystyczne dla procesu zwyrodnieniowego jest nasilenie objawów podczas pierwszych ruchów bezpośrednio po okresie odpoczynku (tzw. bóle startowe). Ulegają one zmniejszeniu w trakcie trwania aktywności ruchowej. Wraz z nasileniem dolegliwości bólowych obserwuje się stopniowo narastające ograniczenie ruchomości stawu. Upośledzenie funkcji ruchowej stawu jest najbardziej dokuczliwe dla pacjenta jeśli dotyczy dużych stawów kończyny dolnej tj. biodrowego i kolanowego, gdyż zaburzając prawidłowy stereotyp chodu, doprowadza często do spadku możliwości lokomocyjnych pacjenta i ma negatywny wpływ na jego społeczne funkcjonowanie. W stadiach zaawansowanych choroby obserwuje się zniekształcenie obrysów stawu.
Rozpoznanie choroby zwyrodnieniowej opiera się o prawidłowo przeprowadzone badanie kliniczne oraz szczegółowo zebrany wywiad. Z badań obrazowych najczęściej zastosowanie znajduje badanie radiologiczne, w którym stwierdza się typowe cechy procesu zwyrodnieniowego takie jak, zwężenie szpary stawowej wynikające ze ścieńczenia chrząstki, tzw. sklerotyzację, czyli zagęszczenie warstwy podchrzęstnej kości, tzw. geody, czyli podchrzęstne torbiele zwyrodnieniowe czy wreszcie osteofity, będące wyroślami wynikającymi z nadbudowy tkanki kostnej. Z dodatkowych badań obrazowych w uzasadnionych przypadkach stosuje się również tomografię komputerową (TK) i rezonans magnetyczny (MRI).
Leczenie choroby zwyrodnieniowej stawów jest wymagającym wieloetapowym postępowaniem, które odpowiednio przeprowadzone daje bardzo dobre, satysfakcjonujące pacjenta rezultaty. Duże znaczenie ma postępowanie profilaktyczne. Pacjentowi zaleca się modyfikację bądź eliminację czynników predysponujących do wystąpienia schorzenia. W początkowym okresie choroby w fazie zaostrzenia dobre efekty daje odciążanie stawu poparte odpowiednimi zabiegami rehabilitacyjnymi.
W późniejszych etapach konieczne staje się włączenie metod farmakologicznych w postaci leków stosowanych zarówno ogólnoustrojowo jak i miejscowo. Farmakoterapia miejscowa opiera się na iniekcjach dostawowych lub zastosowaniu leków p/zapalnych naskórnie w postaci maści lub żelu.
W przypadkach nie poddających się metodom leczenia zachowawczego stosuje się leczenie operacyjne, którego zakres uzależniony jest od stadium zaawansowania zmian zwyrodnieniowych oraz ich lokalizacji.
W początkowych stadiach zastosowanie znajdują metody artroskopowe, polegające na wizualizacji stawu przez niewielkie nacięcia skórne (tzw. porty artroskopowe) z jednoczasową naprawą uszkodzonych struktur. Najczęściej wykonywanym zabiegiem artroskopowym jest artroskopia stawu kolanowego.
W niektórych przypadkach zwyrodnienia z towarzyszącym zaburzeniem osi kończyny, powodującym nieprawidłowy rozkład obciążeń w stawie, stosuje się tzw. osteotomie korekcyjne. Są to zabiegi operacyjne polegające na chirurgicznej korekcji osi mechanicznej kończyny. Najczęściej wykonywanym typem osteotomii jest wysoka osteotomia kości piszczelowej (HTO), znajdująca zastosowanie w przypadku jednoprzedziałowej choroby zwyrodnieniowej stawu kolanowego, przebiegającej z koślawym bądź szpotawym zaburzeniem osi mechanicznej kończyny dolnej.
Gdy choroba zwyrodnieniowa znajduje się w stadium, które znacznie ogranicza aktywność życiową pacjenta i nie reaguje na inne metody leczenia, szeroko stosowaną metodą leczenia operacyjnego jest endoprotezoplastyka stawu. Prawidłowo przeprowadzony zabieg endoprotezoplastyki daje bardzo dobre, długotrwałe efekty, uwalniając pacjenta od uporczywych dolegliwości bólowych i umożliwiając powrót do codziennego normalnego funkcjonowania. Najczęściej wykonywanymi tego typu zabiegami są endoprotezoplastyka stawu biodrowego i endoprotezoplastyka stawu kolanowego.
Inną metodą leczenia operacyjnego choroby zwyrodnieniowej jest tzw. artrodeza. Polega ona na operacyjnym usztywnieniu stawu, którego celem jest wyeliminowanie jego ruchomości a w konsekwencji zniesienie dolegliwości bólowych. Usztywnienie stawu stosuje się z reguły w przypadkach choroby zwyrodnieniowej dotyczącej stawów rąk i stóp, które nie poddają się innym metodom leczenia. Spośród dużych stawów kończyn najczęściej znajduje ona zastosowanie w leczeniu zwyrodnienia stawu skokowego.